Ana makina ve jeneratörlerde yakılacak FO ve DO ile ana makina karter yağını temizleyip sepere eden sistemlere separatör denir. Gemilerde en çok ALFA LAVAL separatörler bulunur. Yağ ve yakıtta bulunan su, çamur, tortu gibi yabancı maddeleri merkezkaç prensibiyle ayırıp sepere ederler. Motordan hareket alan bir wormwheel, dikey şafta bağlı worm’u ve dolayısıyla şaftı çevirir. Bowl disclerden geçen akışkan kendinden daha ağır olan akışkanı disc’lerin (tasların) deliklerinden uzak olan bölüme savurarak sepere işlemini yapar.
Sıvı ve katı atıklar için purifier, katı atıklar için clarifier sistemi kullanılır. Purifier sistemde atıklar su çıkışından ve bowl’dan, clarifier sistemde ise sadece bowl’dan olur. Purifier olarak kullanılan bir separatör clarifier olarak kullanılmak istenirse a-Gravity disc b-Level ring’te değişiklik yapılır c-Kanatlı ara disc kullanılır, ancak bu disc purifier’da da kullanılabilir. Bir separatör purifier, diğeri clarifier olarak seri çalıştırılabilir. Separatör purifier olarak kullanıldığında uygun gravity disc ve iç çapı ufak level ring; clarifier olarak kullanıldığında ise en ufak gravity disc ile büyük level ring kullanılır.
Sisteme üç yerden su verilir. 1-Operasyon suyu (gravity tankından düşük basınçlı) 2-Şok (operasyon) suyu (hidrafordan 2-4 bar) 3-Seal suyu (heater veya sıcak su devresinden 2-4 bar). Operasyon suyu sistem çalışırken sürekli açık olup diğerleri şok esnasında ve devreye alıp çıkarırken kullanılır.
Separatör; sıvıyı, pompası vasıtasıyla filtreden geçirerek alıp önce heaterden geçirir ve separatöre sokar. Bu aşamada akışkan sıvı (LO ve FO) 80-90 C’ye kadar ısıtılır. DO’in ısıtılması zorunlu değildir ama 50-60 C’ye kadar ısıtılması tavsiye edilir.
Devreye Alınması
Separatörü devreye almak için önce separatör çalıştırılır, devrini aldıktan sonra (ampermetreden anlaşılabilir) üstten seal suyu gösterilir, yandan suyun geldiği görülünce su kapatılır ve devrini alması için 5-6 saniye beklenir, devir normale gelince yüksek basınçlı operasyon suyu açılarak separatör şok yapılır ve su kapatılır, devrin yükselmesi için 10 saniye kadar beklenir, bu işlemler kontrol içindir, separatör devreye alınırken yapılmayabilir, ancak herşeyin normal olduğunu görmek bakımından faydalıdır. Bundan sonra üstten tekrar su gösterilip kapatılır ve yandan düşük basınçlı operasyon suyu açılır.
Artık herşey normal olduğundan yakıt çıkış ve giriş valfleri ile heater yakıt ve steam valfleri açılır. Yakıt girişinden sonra flowmetreden, sarfiyattan bir miktar daha fazla olacak şekilde debi ayarlanır. Bundan sonra yapılacak en önemli iş regüle (by-pass) valfı üzerinden karşı basıncın (x bar olacak şekilde) ayarlanmasıdır. Yakıt sıcaklığı da steam valfıyle ayarlanınca operasyon biter, ancak 1-2 saatte bir separatörün şok yapılması gerektiği unutulmamalıdır. Separasyon işlemi bittiğinde yakıt ve steam valfleri kapatılarak üstten seal suyu gösterilir, su geldiği görülünce kapatılır ve biraz beklenerek yüksek basınçlı operasyon suyu (şok suyu) açılarak şok yapılır ve su valfleri kapatılır.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
1. Separatöre yakıt gelmemesi durumunda alıcı valflere, filtreye, pompaya ve pompa rulon gasketi ile by-pass valfına bakmak gerekir.
2. Separatöre yakıt geliyor ama separatör şok yapmıyor ise operasyon sularını kontrol etmek gerekir. Özellikle bowl’daki nozzle (delik) ve bowl’ı sabitleyen üç civatadan delikli olanı açılmalı, distributing ring üzerinden suların normal (basınçlı) olup olmadığı kontrol edilmeli ve plug’lar yenilenmelidir.
3. Separatör devreye alınmadan önce ve çalışma esnasında karter yağı kontrol edilir, eksilme varsa, şaftın karterden çıktığı yerdeki keçeden kaçırma ihtimali yüksektir, kaçak buradan değilse ve eksilme devam ediyorsa motor tarafındaki keçeden kaçırıyor olabilir, herkesin gözünden kaçan yer ise foundation’daki worm şaftının dibindeki somun altındaki O ringtir.
4. Yağ-yakıt separatörlerinde, yağ ve yakıtın gravitesine ve separasyon sıcaklığına uygun gravity disc instruction book’taki tablodan seçilir. Tablodaki uygun gravity disc değil de, daha büyük bir disc kullanılırsa separatör yağ-yakıtı dışarı verir, daha küçük disc’te ise separasyon işlemi ya çok kötü olur ya da hiç olmaz. Gravity disc üzerindeki değer disc’in iç çap ölçüsüdür. Tavsiye edilen seperasyon sıcaklığına uyulmadığı takdirde de yine kötü bir separasyon yapılmış olur.
5. Separatörlerde uyulmayan ve genellikle adet olduğu biçimde ayarlanan karşı basınç prensibi gemilerdeki en büyük sorundur. Şayet X bar olması istenen karşı basınç, daha yüksekse yağ ve yakıt suyla beraber dışarı kaçar, karşı basınç istenenden küçükse su yağ-yakıta karışır.
6. Gemilerde en basit yağ testi flostick’le yapılır. Ancak bu sadece viskozite içindir. Su testleri için de en pratik yol kerosenli Mobil testkid’leridir. Makinalarda %1’den fazla suyun tehlikeli olabileceği düşünülürse separasyon işleminin önemi daha iyi anlaşılır.
7. Yağ-yakıt separatörleri zaman zaman devirlerine ulaşamazlar. Bunun en klasik nedeni motorun hareketini wormwheel’e aktaran balata pad’lerinin yüzeylerinin aşınması ile kayganlaşması veya yağlanmasıdır. Böyle bir durumda balatalar sökülerek dışarı alınır ve yedeği ile değiştirilir, ancak yedeği yoksa yüzeyleri temizlenir ve yüzeyler testere ağzı ile baklava dilimi şeklinde çizilirler.
8. Pratik olarak bilinmelidir ki, karter yağı iki zamanlı makinalarda günde iki kez, dört zamanlı makinalarda dört kez sepere edilmelidir.