Makina bağlantı parçaları, makina dairesinde genel olarak kullanılan parçalara verilen isimdir. Şimdi bu ekipmanları makina bağlantı parçaları inceleyip gemi uygulamalarını göreceğiz.
1. Nipel (Hexagon Nipples
Her iki tarafı erkek olan bağlantı elemanına nipel denir. Ortası akışkanın geçmesi için delik olan bu bağlantı elemanlarında genelde üç değişik malzeme kullanılır. Galvaniz olanlar daha çok su devrelerinde kullanılır. Sızdırmazlık sağlanması için kendir ve teflon banttan faydalanılır. Çelik olanlar ise hava, yağ, yakıt başta olmak üzere tüm devrelerde kullanılabilir ve sızdırmazlık için yüksük ve teflon bant ile bakır pul kullanılır.
Çelik nipellerin delik ağızları konik bir şekilde yapılmış olup yüksüğün oturmasına uygun şekildedir. Sarı (pirinç) malzemeden yapılan nipeller ise yine aynı devrelerde kullanılmasına rağmen (delik tarafının değil dış taraflarının konik olması sebebiyle) genelde havşa ağızlı bakır borularla kullanılır, bu malzemeden yapılan nipellerin yüksük bağlantılı olanları da mevcuttur.
Havşa ağız bağlantılı olan nipeller nispeten düşük basınçlı yerlerde, yüksüklü olanlar ise hem düşük basınçlı, hem de hidrolik gibi yüksek basınçlı devrelerde kullanılabilir. Nipellerin dişleri genelde boru dişidir. Ancak hidrolik devrelerde kullanılan nipellerin dişleri metrik olsa da kullanım alanı diğerlerine göre daha azdır.
Metrik ince diş olan bu ölçüler 6-8-10-12-14-16-18 ve 20 mm’dir. Yine nadiren gaz diş çekilmiş olanları da mevcuttur. En çok kullanılan nipeller 1/4″ -5/16″ -3/8″ -1/2″ -5/8″ -3/4″ –1″ -1 1/4″ -1 1/2″ –2″…tir.
2. Manşon (Sockets)
Her iki tarafı dişi olan bağlantı elemanlarına manşon denir. Galvaniz, pirinç ve çelikten yapılırlar. Nipellerle birlikte kullanılırlar, bu yüzden de en çok kullanılan manşonlar, en çok kullanılan nipellerle aynı ölçülerdedir.
3. Redüksiyon / Bush (Reducing Bush Hexagon)
Bir tarafı (dış tarafı) erkek, diğer tarafı (iç tarafı) dişi ve bir tarafı büyük, diğer tarafı küçük olan bağlantı elemanlarına redüksiyon denir. 3/4″ erkek x 1/2″ dişi gibi.
4. Kuyruklu Dirsek ( Street Elbows)
Bir tarafı dişi, diğer tarafı erkek olan dökme demirden yapılmış bağlantı elemanıdır. Her iki tarafın diş ölçüsü aynı olup şu ölçülerde olabilir. 1/2- 3/4- 1- 1 1/4- 1 1/2″.
5. Adaptör ( Connectors)
Bir tarafı dişi, diğer tarafı erkek olan dökme demir veya pirinç malzemeden yapılan bağlantı elemanıdır. Her iki taraf aynı ölçüde olabildiği gibi, farklı ölçülerde de olabilir. Örnek verecek olursak 1/2 dişix3/8 erkek gibidir.
6. Rekor (Nuts- Caps)
Boruların nipellere bağlanmasını sağlayan dişi ve içi delik elemanlardır. Bakır pulla veya conta ile bağlantı için iç tarafları düz, yüksük ve havşa bağlantı için iç tarafları konik yapıda imal edilirler. Rekorlar çelik ve sarı malzemeden yapılırlar.
7. Yüksük (Sleeves)
Bakır veya çelik borulara geçirilen ve bu boruların rekorlarla nipele bağlanmasını ve sızdırmazlığını sağlayan parçalara yüksük denir. Yüksükler iç çapları ile anılırlar. (6-8-10-12 mm gibi) Kullanılan yüksüklerin iç çapı, kullanıldıkları bakır veya çelik boruların dış çapıyla aynıdır. Yüksüklerin geçirildikleri borudan çıkmaması için boru ağızları biraz şişirilir. Yüksükler, iki tarafı bombeli-konik veya bir tarafı konik şekilde olabilirler.
8. Rekor Union (Unions)
İki tarafı dişi ve içi delik olup redüksiyon, manşon ve rekordan oluşan bir grup şeklindeki bağlantı elemanıdır. Daha çok galvaniz ve çelik malzemeden yapılıp, ara uzatma ve hareketli rekor amacıyla genelde su ve hidrolik devrelerde kullanılır.
9. Kör Tapa (Head Plugs)
Dişi veya erkek olup içi deliksiz, bir devreden akışkanın çıkışını önleyen bağlantı elemanıdır. Galvaniz, çelik, pirinç ve krom malzemeden yapılırlar.
10. Civata (Hexagon Head Bolts)
Silindirik şekli üzerinde dişleri olan ve genelde altıköşe, tornavida ve allen başlı kafası olan deliksiz erkek bağlantı elemanıdır. Civatalar üzerinde genelde iki çeşit diş olur. Metrik (M) ve whitworth (W).
Nadiren de özel yerler için whitworth gaz diş ve metrik ince diş kullanılır. Metrik civataların diş açısı 60 derece, Whitworth civataların ise diş açısı 55 derecedir. Bu sebeple de bu civataların bir bakışta tanınmaları mümkündür. En çok kullanılan M ve W civatalar ile bunların birbirlerine yaklaşık denk düşen değerleri şöyledir.
11. Somun (Nuts)
Civata veya saplama üzerindeki dişlerle birlikte çalışan içi delik dişi bağlantı elemanıdır. Ölçüleri civata ölçüleriyle aynıdır. Genelde altıköşe nadiren de dört köşelidir. Altıköşeli somun, şapkalı somun, tırtıllı somun, yüksüklü somun, taçlı somun, kelebek somun, kamalı somun ve bilezik somun gibi çeşitleri vardır. Civatalarla aynı malzemeden yapılırlar.
12. Saplama (Stud Bolts)
Anahtarla sıkmak ve sökmek için başı olan bağlantı elemanına civata, başı olmayan, tümüyle dişli veya iki tarafı dişli bağlantı elemanına saplama denir. İki tarafı aynı tür diş olabileceği gibi farklı türde de diş olabilir. M10xM12 gibi.
Saplamalar yuvalarına iki somunu kontra yaparak vira edilir ve aynı şekilde sökülürler. Gemilerde M24’den büyük olan civatalar da saplama diye adlandırılır.
13. Rondela – Pul (Washer)
İçi delik olup 1,2 veya 3 mm gibi kalınlıklarda olan, çelik ya da bakır malzemeden yapılmış bir bağlantı elemanıdır. Bloklardaki deliklerde ve flenç deliklerinde kullanılır. Bazen uzun civata ve saplamalarda boşluk doldurmak için, bazen de sızdırmazlık sağlamak için kullanılır. Çelik olanlara rondela veya pul, bakır olanlara ise sadece pul denir.
14. Boru (Tubes)
Silindirik yapıda olup içi delik ve belli bir et kalınlığında olan bağlantı elemanlarına boru denir. Borular bakır, galvaniz, çelik, demir, pirinç, plastik vs. malzemeden yapılabilir. Boruların anılan ölçüleri iç çap ölçüleridir. 1″ boru denildiğinde iç çapı yaklaşık 1″ olan boru anlaşılır.
15. Çubuk (Round)
Civata, somun, saplama, şaft, tapa vs. yapmak için gemide pirinç, demir, tutya gibi malzemelerden çubuklar bulundurulur. Tutya çubuk yuvarlak olup kuler kapağı için kullanılır. 30-50-70 mm ölçülerde olup gemide bir boy yeterlidir.
16. Kopilya
Kadınların saçlarına taktıkları tel tokalara benzer ve çelik malzemeden yapılırlar. Kullanıldığı yerdeki civata veya şaft ile somun (taçlı somun) deliktir. Şafta geçirilip sıkılan somunun deliği ile şaft deliği üst üste getirilir ve bu delikten kopilya geçirilir. Daha sonra da kopilyanın uçları somun çevresine doğru aksi yönde kıvrılır. Böylece şafta geçirilen somunun laçka olması önlenmiş olur.